Disleksi Nedir?
Okuma yazma matematik gibi akademik becerilerde görülen gelişimsel bir özel öğrenme güçlüğüdür. Amerika Psikiyatri Birliği’nin ( APA 2001 ) tanımına göre Özel Öğrenme Güçlüğü; zekası normal ya da normalin üstünde olan bireylerin, standart testlere göre yaş, zeka düzeyi ve aldığı eğitim göz önünde bulundurulduğunda okuma, matematik ve yazılı anlatım düzeyinin beklenenin önemli ölçüde altında olmasıyla tanısı konulan bir bozukluktur.
• ÇOCUĞUN ZEKA DÜZEYİNİN NORMAL OLMASINA
• HİÇBİR FİZİKSEL / DUYGUSAL BOZUKLUĞUN BULUNMAMASINA
• NORMAL VE YETERLİ BİR EĞİTİM ALIYOR OLMASINA
• SOSYOKÜLTÜREL ÇEVRENİN UYGUN OLMASINA rağmen ortaya çıkar.
Disleksinin Nedenleri Nelerdir?
Disleksinin nedenleri tam olarak bilinmemektedir. Gelişimin erken bir döneminde beyin fonksiyonlarını engelleyici bir etki yapan herhangi bir sürecin (genetik etkenler, konjenital faktörler, prenetal hasar, prenetal zorluklar, beyin hasarı gibi), öğrenme güçlüklerine neden olabileceği ileri sürülmektedir.
En çok kabul gören teoriye göre; disleksi daha en baştan itibaren beyin kaynaklıdır, bazı beyin bölgelerinde bilgi işleme süreçlerinde sorunlar yaşanmaktadır.
Disleksinin Belirtileri Nelerdir?
OKUL ÖNCESİ ( 3-5 YAŞ )
- Sesleri, kelimeleri, harfleri hatırlamada güçlük
- Alfabedeki ve kelimelerdeki harflerin verilen talimatları vs sıralamalarını hatırlamada güçlük
- Okunuşu benzer olan kelimeleri karıştırma
- Kopyalama ve boyamada zayıflık
- Zayıf hafıza
- Ailede disleksi olması
- Bazı aktivitelerde yavaş tepki verme ( harf kelime oyunları gibi )
İLKÖĞRETİM
- Okula gitmede isteksizlik
- Kelimeleri, harfleri, sesleri öğrenmede güçlük
- Verilen talimatları takip etmede güçlük
- Kelimeleri harflere veya hecelere ayırmada güçlük
- Kelime ve ses bilgisinde zayıflık
- Okuma veya hecelemede güçlük
- Organize olamama
- Davranış bozuklukları
ORTAÖĞRETİM ( 12- 18 YAŞ )
- Okurken veya hecelerken harf ve seslerin sıralanmasında güçlük
- Ödev ve yazılı çalışmaların çok zaman alması
- Zamanı yetiştirememe
- Hatırlama ve organize olmada güçlük
- Sürekli bir asabiyet hali
- Okuldan kaçmak için çeşitli taktikler geliştirme
Yazılı bir metni çözümlemekle (harf ve ses ilişkisini kurarak, kelimeleri doğru olarak okumak) ile ilgili olan disleksi, okuma faaliyetinin doğruluğu ve okumanın akıcılığı yetileri otomatik hale gelmediği zaman kendini gösteren bir durumdur. Dislektik çocuğun okuma güçlüğü belirtileri okuma yazma öğrenimi süreci ile başlar. Bu yüzden çocuk birkaç yıl eğitim alana kadar disleksi tanısı konulamaz. Ancak okuma yazma becerilerinin gelişimi için gerekli olan pek çok temel beceri vardır. Bu becerilerde gözlenen yetersizlikler, risk faktörü taşıyan bireylerin farkedilebilmesi için önemli ipucu niteliği taşımaktadır.
Dislektik bir çocuk harfleri tanımakta, harfleri seslendirmekte, bu becerileri otomatikleştirmekte ve hızlı bir şekilde çözümlemede zorlanır. Dislektik öğrencilerin sesli okumaları yaşlarına, okul düzeylerine ve aldıkları eğitime göre beklenenden daha yavaş ve yanlıştır.
Yazılı bir metni çözümlemekle (harf ve ses ilişkisini kurarak, kelimeleri doğru olarak okumak) ile ilgili olan disleksi, okuma faaliyetinin doğruluğu ve okumanın akıcılığı yetileri otomatik hale gelmediği zaman kendini gösteren bir durumdur. Dislektik çocuğun okuma güçlüğü belirtileri okuma yazma öğrenimi süreci ile başlar. Bu yüzden çocuk birkaç yıl eğitim alana kadar disleksi tanısı konulamaz. Ancak okuma yazma becerilerinin gelişimi için gerekli olan pek çok temel beceri vardır. Bu becerilerde gözlenen yetersizlikler, risk faktörü taşıyan bireylerin farkedilebilmesi için önemli ipucu niteliği taşımaktadır.
Dislektik bir çocuk harfleri tanımakta, harfleri seslendirmekte, bu becerileri otomatikleştirmekte ve hızlı bir şekilde çözümlemede zorlanır. Dislektik öğrencilerin sesli okumaları yaşlarına, okul düzeylerine ve aldıkları eğitime göre beklenenden daha yavaş ve yanlıştır.
Genel olarak yapılan okuma hataları şunlardır:
• Benzer/Sesteş harfleri karıştırma: d-b-p, m-n, t-f / b-p, t-d, f-v, s-z
• Harf sırasını ters algılama: çok = koç ; en = ne ; ve = ev …
• Harf atlama: kabak = kabk
• Alfabeyi öğrenme güçlüğü
• Aşina olunmayan veya nadiren kullanılan kelimeleri okuma ya da telaffuz etme güçlüğü
• Aynı satırı okumaya devam etmede veya bir sonraki satırı okumak için sağdan sola geçme güçlüğü
Dislektik öğrenciler tarafından yapılan en yaygın yazım hataları şunlardır:
• Harfleri karıştırma
Benzer sesteki harfler: b-d-t; f-v; k-g…
Benzer görünüşteki harfler: b-d; n-u ; ı-i; o-ö; u-ü;a-e…
Hem benzer seste hem de benzer görünüşte olan harfler: b-d; m-n; o-ö; u-ü….
• Harf atlama
• Yan yana gelen aynı iki sessiz harf: attı = atı; bakkal= bakal
• Harf ekleme
• Hece tekrarı: Kafeterya = kafefeterya
• Yer değiştirme: çark / çrak ;
• Ortografi: Dağıtmak=dahıtmak=dayıtmak…
Ayrıca büyük harfleri genellikle kullanmazlar veya yanlış yerde kullanırlar. Diğer noktalama işaretlerini neredeyse hiç kullanmazlar. Son olarak, bazı öğrenciler yazım hatalarını gizlemek için, muhtemelen bilinçsizce, el yazıları anlaşılamayacak şekilde yazılarını deforme ederler.
Disleksi yazılı anlama becerileriyle ilgili değildir; ancak yazılı bir metni anlama ve akıcı okuma güçlüğü, çözümleme becerilerinin yavaş gelişiminin bir sonucu olarak ikincil bir etki olabilir. Bu etki de yazılı metinlere maruz kalmayı azaltarak kelime ve genel kültür edinimini engelleyebilir.
Disleksili pek çok insan ezber gerektiren sıralamaları (örneğin: alfabedeki harf dizinleri, çarpım tablosu, aylar) öğrenmekte ve yön zaman kavramlarını (örneğin, sağ/sol) ayırt etmekte zorlanırlar.
Yeni bir dil öğrenme söz konusu olduğunda ise, dislektik bir öğrencinin karşılaşabileceği zorluklar önemli ölçüde artar. İkinci bir dili öğrenmek, anadilin edinimi için gerekli olan aynı becerilere dayandığı için anadildeki olası güçlükler ikinci dile aktarılacaktır. Bu yüzden fonoloji, yazım ve sözdiziminde zorlananlar yeni dilde de benzer zorlukları yaşayacaklardır (Sparks vd., 2006). Ancak, zorlukların kendilerini gösterme derecesi bu becerilerin yeni dildeki önemine bağlıdır.
